Çoğumuzun daha yaratıcı olmak istediğine şüphe yok. İyi haber, insanların hepsi değilse bile, yarıdan çoğunda, yaratıcılığın geliştirilebileceğidir. Yaratıcı yönümüzü geliştirmek , önce inovatif olduğu bilinen kişilerin düşünce ve hareket tarzlarını tesbit etmek ve anlamak, sonra da bu düşünce ve davranış biçimlerinin bilinçli ve sürekli pratiğini yaparak içselleşmesini sağlayarak mümkündür.Tipik yöneticilerden farklı olarak, yenilikçi ve yaratıcı girişimcilerin kendilerine has özellikleri ve yaratıcı fikirleri keşfetmek için kullandıkları becerileri vardır. İnovatif kişiliklerin temelinde farklı düşünce tarzından kaynaklanan farklı davranış biçimleri yatar. Harvard Üniversitesi Profesörlerinden inovasyon gurusu Clayton Christensen ve arkadaşları son yıllardaki akademik araştırmalarıyla, inovatif liderlerin yeni buluşları mümkün kılan yaratıcılık becerilerini belirlemiştir. Christensen’a göre yaratıcı girişimcileri diğer yöneticilerden farklılaştıran özellikler, değişik çevre,fikir ve durumlar arasında bağlantı ve ilişki kurabilen düşünce tarzları, ve gözlemleme, sorgulama, “network” oluşturma, deney yapma konularındaki üstün becerileridir.
Bağlantı Kurma Ustalığı
İnovatif ve yaratıcı kişilerin düşünce tarzındaki en önemli özellik, değişik şartlar,problemler ve fikirler arasında bağlantı ve ilişki kurmakta ustalıklarıdır.Yaratıcı girişimciler, değişik iş sahalarında gelen ve ilk bakışta birbiriyle alakasız görünen fikir, soru ve sorunlar arasında başarıyla bağlantı kurarak yepyeni fikirler oluşturma yeteneğine sahiptir. Steve Jobs’un dediği gibi, yaratılıcılık değişik konu ve fikirleri birbirleriyle ilişkilendirebilmektir. İnovatif bir kişilikte, yaşanan yeni deneyimler yeni ilişkilendirilmelere ve dolayısı ile yeni yaratıcı fikirlere dönüşür. Bağlantı kurma ve fikirleri yeni bileşimler için
yeniden düzenleme ustalığı, diğer bahsedeceğimiz buluş becerileri ile daha da güçlenir.
Gözlemleme ustalığı
Yaratıcı insanlar olağan oluşumları gözlemleyerek olağan üstü iş fikirleri oluştururlar. Özellikle müşterleri, tedarikçileri, ve rakiplerin küçük davranış ayrıntılarından esinlenirerek, yenilik olasılıklarını farkederler. Ratan Tata , dünyanın en ucuz otomobili için ilhamı, Hindistan’da dört kişilik bir aileyi bir motosiklet üzerinde görerek aldığını söyler.(Tata 2009 yılında $2500a pazarlanan Nano’yu, modüler üretim yöntemleri kullanarak, piyasaya sürmüştür.)
Sık ve doğrudan gözlemleme yaratıcı kişiliklerin olduğu kadar yaratıcı örgütlerin de önemli bir özelliğidir. İnovatif yöneticiler yaptıkları gözlemlerin arkasından nedenini sorgular. Bu davranış biçimi yaratıcı insanların sorgulama ustalığını ön plana getirir.
Sorgulama ustalığı
Sorgulama ustalığı yaratıcı kişilerin statüko zincirlerini kırmalarına ve yenilik düşünmelerine olanak sağlar. 50 yıl önce Peter Drucker, “Önemli olan doğru cevapları vermek değil doğru soruları sormaktır” demişti. Yaratıcı girişimciler sürekli olarak herkesin hem-fikir olduğu konuları sorgularlar. “Neden böyle?”, Neden öyle değil? “Şöyle olursa ne olur?” gibi sorular sorarlar. Birçok yönetici mevcut durumu nasıl biraz daha iyileştirebileceklerini sorgularken (“Azerbeycan ihracatımızı nasıl %10 arttırabiliriz?”) yaratıcı kişilikler soguladıkları temel varsayımlardır (“Ürünümüzün ağırlığını yarıya indirmenin müşterimiz açısından anlamı ne olabilir?”).
Deney yapma ustalığı
Yaratıcı yönü kuvvetli kişi bıkmadan usanmadan deneyler, denemeler yapar, yeni deneyimler elde eder ve dünyayı bu deneylerle keşfeder. Deney denince aklımıza laboratuvarda çalışan beyaz ceketli bilim adamları gelir. İnovatif girişimcilerde, bilim adamları gibi, prototipler, pilot projeler yaparak yeni fikirleri aktif ve bilinçli olarak denerler. Dünyamızın gelmiş geçmiş en önemli mucitlerinden Thomas Alva Edison, “ben hata yapmadım; sadece başarılı olamayacak 10,000 yeni yol keşfettim” diyerek deneylerle deneyim kazanmanın önemini vurgulamıştır.
İnovatif girişimciler deney odaklıdır. Yaptıkları deneyler, izafiyet teorisine kafa patlatmak gibi zihinsel, ilgilenilen bir ürünü parçalarına ayırmak gibi fiziki veya İtalya’da kafeleri dolaşmak gibi yeni çevre görgülerini arttırmak yönünde olabilir. İşletme fakültesindeki bir hocam bir iki deneme yüzlerce sayfa pazar araştırmasından daha anlamlıdır demişti. Ne kadar haklıymış….
Önemli olan tüm faaliyetlerinde deney yapmaya ve deneyim elde etmeye odaklı olmaktır. Her yapılan deney yaratıcı örgütleri yeni ufuklara götürebilir. Mesela Jeff Bezo’nun Amazon’u, electronic okuyucu Kindle deneyi ile on-line kitap perakendeciliğinden yaratıcı elektronik üretimine soyundu. Bezo inovasyon için deney yapmanın ne kadar kritik olduğunu bildiği için, ucuz deneyler yapmayı Amazon’da kurumsallaştırmak ve şirket kültürünün bir parçası yapmak yönünde çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Mümkün olduğunca çok deneyler yapılmasını teşvik amacıyla iş süreçlerini desantralize etmek girişimiyle olduğu gibi.
İlişki ağı (“network”) kurma ustalığı
Yaratıcı insanlar değişik bakış açıları elde etmek amacıyla, değişik dünyalardan kişileri içeren bir ilişkiler ağı kurarlar. İlişki ağı oluşturmak(“networking”), kaynaklara ulaşabilmek, hem kendilerini hem de firmalarının satışını yapmak, kariyerlerini canlandırmak açısından, şüphesiz tüm yöneticiler açısından önemlidir. Yaratıcı yönü güçlü kişilikler içinse, ilişki ağı kurmak, kendi bilgi dağarcıklarını ve görgülerini zenginleştirmek, değişik perpektifler elde edebilmek için anlamlıdır. Bu sebeple yaratıcı kişiler, kendi dünyalarının dışında kişileri ve ülkeleri tanımak için bilinçli bir çaba harcarlar. Örneğin, sanatkarların, girişimcilerin, akademisyenlerin, politikacıların, bilim adamları ve düşünürlerin, yeni fikir, tutku, ve projelerini sundukları, TED(Technology, Entertainment, and Design), Davos, Aspen gibi konferansların müdavimidirler. Birçok yenilik, konferanslarda ve diğer mecralarda ilişki ağları kurmak sonucu doğmuştur. Örneğin, bir konferansta Coca Cola otomatik satış makinelerinin boşalınca telsiz sinyal yollayabilme özelliği hakkında yapılan bir konuşmay ile, lisede bir öğretmeninin bilgisayarlarla telsiz teknolojisini bağlayan kişinin dünyayı değiştireceği söylemi, Michael Lazaridis’in kafasında birleşerek ilk blackberry fikrini doğurmuştur.
Bazı yaratıcı örgütlerin mensupları, kendi dışlarındaki endüstrilerin mensuplarıyla kurdukları ilişki ağları sayesinde yenilikler yaparlar. Bir firma örneği vermek gerekirse, seramik kompozit üreticisi CPS, birçok karmaşık problemin çözümünü başka sahalardaki uzmanlarla konuşarak bulmuştur. Mesela, sperm dondurma teknolojisinin umanlarından öğrendikleri buz kristallerinin hücreler üzerinde oluşmasının önlenme yöntemlerini CPS kendi seramik üretim süreçlerine başarıyla uygulamıştır.
Yaratıcılık için pratik yapmak
Bazı yaratıcı insanlar için yaratıcı güç genetik kaynaklı, yani doğuştan olabilir. İnsanların %5 i yaratıcılık açısından doğuştan yeteneklidir. %40 ı ise ne yaparsa yapsınlar yaratıcı klasmanına giremezler. Diğerleriyse, yukarda saydığımız becerileri güçlendirmek için pratik yaparlarsa, daha inovatif ve yaratıcı olabilirler.
Yaracı insanların özelliklerinden pratik yaparak güçlendirebileceğiniz en önemli beceri, sorgulama ustalığıdır. “Neden böyle?”, “Neden öyle değil?”, “Şöyle olmassa ne olur?” gibi soruları sormaya kendinizi alıştırmak, konuyu başka bir açıdan görmenizi sağlayacağı için, yaratıcılığınızı geliştirmek yönünde önemli bir adım olacaktır. Örneğin, her gün 15 dakikanızı endüstrinizdeki mevcut düzeni sorgulayan 10 yeni soruyu yazmak için harcamak, sorgulama becerinize
, dolayısıyla yaratıcılığınıza ciddi katkıda bulunacaktır.
Gözlem yapma becerinizi, belli müşterilerinizin doğal ortamlarında ürününüzü nasıl kullandıklarını gözleyerek güçlendirebilirsiniz. Örneğin, tüm bir gün müşterilerinizin, yapmaları gereken işleri nasıl yaptıklarını, kafanızda bir kanaat oluşturmadan, tarafsız bir bakışla, gözlemleyin. Sonra kendinize, beklediğinize kıyasla neyin farklı olduğunu sorun; veya Virgin Group başkanı Richard Branson gibi her yere bir not defteri ile gidip gözlemlerinizi not edin; veya Amazon’un başkanı Jeff Bezos gibi, size anlamsız gelen yeni ürünlerin fotoğrafını çekin.
Şahsınızın yada örgütünüzün deney yapma yeteneğini geliştirmek, iş ve özel hayatınıza bilinçli bir şekilde, hipotez oluşturma ve test etme mantığıyla yaklaşarak mümkün olur. Bunun için uzmanlık alanınızın dışındaki konularda seminer ve kurslara katılın; ilginizi çeken bir ürünü veya süreci bileşenlerine, parçalarına ayırın; oluşmakta olan trendler konusunu işleyen kitaplar okuyun. Seyahatleriniz sırasında gözlerinizi açık tutun; farklı hayat tarzları ve yerel davranışları öğrenme fırsatını kaçırmayın; seyahatlerinizde öğrendiklerinizle yeni ürün veya süreçler keşfedebilmek için, yeni hipotezler oluşturun ve onları test edin. Örgütünüzünde, her seviyede, küçük deneylerin sık sık yapılabilmesini kurumsallaştırabilecek yollar bulun. Firmanızda inovatif bir şirket kültürü yaratabilmek için, hatalardan çok şey öğrenilebileceğini açıkça deklare edin.
Neden?
Yaratıcı kişilere neden bilinçli olarak bağlantı kurmaya, sorgulamaya , gözlemlemeye, deneyler yapmaya, değişik dünyalarla yoğun bir ilişki ağı kurmaya bu kadar önem verdikleri sorulduğunda kendilerini motive eden sebeplerle ilgili olarak verdikleri cevabın oldukça tutarlı olduğunu görürsünüz: Dünyada bir fark yaratmak ve statükoyu değiştirme arzusu; değişim yaratmak için belli riskler alma gerektiği.
İnovatif girişimciler dünyada bir fark yaratmak istiyor. Ya Siz? Siz dünyayı değiştirmek istiyor musunuz? Hodri meydan!
Prof. Dr. Hamit Serbest’in davetlisi olarak Çukurova Üniversitesinde verdiğim “Yaratıcılığınızı nasıl geliştirirsiniz?” konferansından bir anı.